więcej

Części mowy i odmiana wyrazów

Czasowniki nazywają czynność lub stan osób, zwierząt, rzeczy itd.

Dzielimy je na:

Ze względu na znaczenie:
  1. pełnoznaczeniowe
    • czynnościowe
      • zwrotne
        česať sa, umyť sa, učiť sa
      • niezwrotne
        čítať, písať, hovoriť, cestovať
    • stanowe
      • zwrotne
        tešiť sa, báť sa, cítiť sa
      • niezwrotne
        rásť, ochorieť, kvitnúť
  2. niepełnoznaczeniowe (pomocnicze)
    chcieť, smieť, môcť, vedieť, mať (= mať povinnosť), byť (= existovať), začať, prestať, stať sa…

Czasowniki czynnościowe dzielimy na:

  1. przedmiotowe
    • przechodnie
      čítať (knihu), variť (polievku), kúpiť (dom)
    • nieprzechodnie
      rozprávať sa (s bratom), pripravovať sa (na vyučovanie)
  2. Nieprzedmiotowe
    plakať, sedieť, cestovať
Ze względu na aspekt:
  1. Dokonane (aspekt dokonany)
    napísať, prečítať, dojesť, dopiť
  2. Niedokonane (aspekt niedokonany)
    písať, čítať, jesť, piť
Ze względu na zwrotność:
  1. zwrotne
    tešiť sa, báť sa, usmievať sa, ponáhľať sa
  2. niezwrotne
    kresliť, rásť, myslieť, chodiť

Odmiana czasowników

Czasowniki w każdej osobie liczby pojedynczej i mnogiej przyjmują inną koncówkę. Istnieje kilka wzorców koniugacyjneych – grup czasowników przyjnujących jednakowe końcówki.

Czasowniki w języku słowackim występują w trzech czasach: przeszlym, (písal) przyszłym (bude písať).i terażniejszym(píše).

Czas teraźniejszy

Liczba pojedyncza
bezokolicznik 1. osoba 2. osoba 3. osoba
brať beriem berieš berie
chudnúť chudnem chudneš chudne
chytať chytám chytáš chytá
česať česem česeš čese
hynúť hyniem hynieš hynie
kričať kričím kričíš kričí
niesť niesiem niesieš niesie
pracovať pracujem pracuješ pracuje
robiť robím robíš robí
rozumieť rozumiem rozumieš rozumie
trieť triem trieš trie
vidieť vidím vidíš vidí
žať žnem žneš žne
žuť žujem žuješ žuje
liczba mnoga
bezokolicznik 1. osoba 2. osoba 3. osoba
brať berieme beriete berú
chudnúť chudneme chudnete chudnú
chytať chytáme chytáte chytajú
česať česeme česete česú
hynúť hynieme hyniete hynú
kričať kričíme kričíte kričia
niesť niesieme niesiete niesú
pracovať pracujeme pracujete pracujú
robiť robíme robíte robia
rozumieť rozumieme rozumiete rozumejú
trieť trieme triete trú
vidieť vidíme vidíte vidia
žať žneme žnete žnú
žuť žueme žuete žuú

Przydatne czasowniki:

byť
Liczba pojedyncza liczba mnoga
ja som my sme
ty si vy ste
on/ona/ono je oni/ony sú
bývať
Liczba pojedyncza liczba mnoga
ja bývam my bývame
ty bývaš vy bývate
on/ona/ono býva oni/ony bývajú
volať sa
Liczba pojedyncza liczba mnoga
ja sa volám my sa voláme
ty sa voláš vy sa voláte
on/ona/ono sa volá oni/ony sa volajú
mať
Liczba pojedyncza liczba mnoga
ja mám my máme
ty máš vy máte
on/ona/ono má oni/ony majú
hovoriť
Liczba pojedyncza liczba mnoga
ja hovorím my hovoríme
ty hovoríš vy hovoríte
on/ona/ono hovorí oni/ony hovoria
mať sa
Liczba pojedyncza liczba mnoga
ja sa mám my sa máme
ty sa máš vy sa máte
on/ona/ono sa má oni/ony sa majú

"Tykanie" i "vykanie" - formy komunikacyjne nieoficjalne i oficjalne

W języku słowackim rozróżnia się dwie formy zwracania do innej osoby:

  • tykanie (nieoficjalną, na „ty”)- forma stosowana między przyjaciółmi, znajomymi, dziećmi, krewnymi itd. (komunikacja nieformalna)
  • vykanie – (forma oficjalna, na „wy” = pan,pani, państwo) forma grzecznosciowa stosowana w stosuku do nieznajomych, dorosłych, nauczycieli, w urzędach itd. (formalna komunikacja)

„Tykanie” - „ty“

  • Rozumieš/hovoríš po slovensky? (ty)
  • Áno, rozumiem/hovorím po slovensky, ale ešte nie veľmi dobre. (ja)

„Wykanie” - „vy“

  • Rozumiete/hovoríte po slovensky? (vy)
  • Áno, rozumiem/hovorím po slovensky, ale veľmi málo. (ja)
  • Prajete si ešte niečo? (vy)
  • Nie, ďakujem. (ja)

Czasowniki modalne

Czasowniki modalne pmagają wyrazić wolę, niemożność lub mozzliwość wykonania (konať) czegoś. Należa do najczęściej stosowanych w języku słowackim.

chcieť
Liczba pojedyncza liczba mnoga
ja chcem my chceme
ty chceš vy chcete
on / ona / ono chce oni / ony chcú
smieť
Liczba pojedyncza liczba mnoga
ja smiem my smieme
ty smieš vy smiete
on / ona / ono smie oni / ony smú
môcť
Liczba pojedyncza liczba mnoga
ja môžem my môžeme
ty môžeš vy môžete
on / ona / ono môže oni / ony môžu
musieť
Liczba pojedyncza liczba mnoga
ja musím my musíme
ty musíš vy musíte
on / ona / ono musí oni / ony musia
mať
Liczba pojedyncza liczba mnoga
ja mám my máme
ty máš vy máte
on / ona / ono má oni / ony majú
vedieť
Liczba pojedyncza liczba mnoga
ja viem my vieme
ty vieš vy viete
on / ona / ono vie oni / ony vedia

Czasowwnik modalny smieť

Smieme ísť von?
= Czy możemy wyjść?
Smiem vám ponúknuť kávu?
= Czy mogę wam podać kawę?
Smiem sa hrať s ostatnými?
= Czy mogę grac z innymi?

Czasownika smieť s często uzywa się znaczeniu trybu rozkazującego ((ne)smieť (=nie miej śmiałości/ nie waż się/ nie wolno) + bezokolicznik odpowiedniego czasownika):

Nechoď tak ďaleko! Nesmieš chodiť tak ďaleko!
= Nie chodź tak daleko! --> Nie wolno/nie waż się chodzic tak daleko!
Nerob neporiadok! Nesmieš robiť neporiadok!
= Nie rób bałaganu! --> Nie wolno/nie waż się robić
Nenič hračky! Nesmieš ničiť hračky!
= Nie miszcz zabawki --> Nie wolno/nie waż się niszczyć zabawki!

Czasownik modalny mať (w znaczeniu „mieć obowiązek“)

Czasownik modalny mať (=mieć obowiązek) odmieniamy tak samo

Čo mám robiť?
= Co mam robić?
Dnes máš upratovať ty.
= Dziś masz posprzątać .

Często używa się go w trybie przypuszczającym:

Mal by si jesť veľa ovocia a zeleniny.
= Miałby jeść wiele owoców i warzyw..
Mali by sme už ísť.
= Musielibyśmy już iść.
Čo by som mal urobiť?
= Co miałbym zrobić?
Mal by si dlhšie spať.
= Musiałbym dłużej spać.
Mali by ste sa učiť.
= Musielibyście się uczyć.
Mal by si sa sústrediť.
= Musiałbyś się skoncentrować.

Czasownik modalny mať (w znaczeniu „mieć obowiązek“)

Czasownik modalny mať (=mieć obowiązek) odmieniamy tak samo

Čo mám robiť?
= Co mam robić?
Dnes máš upratovať ty.
= Dziś masz posprzątać .

Często używa się go w trybie przypuszczającym:

Mal by si jesť veľa ovocia a zeleniny.
= Miałby jeść wiele owoców i warzyw..
Mali by sme už ísť.
= Musielibyśmy już iść.
Čo by som mal urobiť?
= Co miałbym zrobić?
Mal by si dlhšie spať.
= Musiałbym dłużej spać.
Mali by ste sa učiť.
= Musielibyście się uczyć.
Mal by si sa sústrediť.
= Musiałbyś się skoncentrować.

Czas przeszły

Czas przeszły tworzy się od bezokolicznika. Odejmje się -ť i dodaje -l.

písať → on písal
čítať → on čítal
brať → on bral
robiť → on robil
vidieť → on videl ?
rozumieť → on rozumel ?
niesť → on niesol ?
Liczba pojedyncza liczba mnoga
ON muž písal ONI muži písali
ONA žena písala ONY ženy písali, deti písali
ONO dieťa písalo

W pierwszej i drugiej osobie dodajemy do tej formy odpowiednią formę czasownika byť:

Liczba pojedyncza liczba mnoga
JA (ja) som písal/písala MY (my) sme písali
TY (ty) si písal/písala VY (vy) ste písali
ON (muž) písal ONI (muži) písali
ONA (žena) písala ONY (ženy) písali, (deti) písali
ONO (dieťa) písalo

Czasownik byť:

Liczba pojedyncza liczba mnoga
JA (ja) som bol/bola MY (my) sme boli
TY (ty) si bol/bola VY (vy) ste boli
ON (muž) bol ONI (muži) boli
ONA (žena) bola ONY (ženy) boli, (deti) boli
ONO (dieťa) bolo

Negacja:

Liczba pojedyncza liczba mnoga
JA (ja) som nebol/nebola MY (my) sme neboli
TY (ty) si nebol/nebola VY (vy) ste neboli
ON (muž) nebol ONI (muži) neboli
ONA (žena) nebola ONY (ženy) neboli, (deti) neboli
ONO (dieťa) nebolo

Czas przyszły

Czasownik byť:

ja budem my budeme
ty budeš vy budete
on/ona/ono bude oni/ony budú

Negacja: (nebyť)

ja nebudem my nebudeme
ty nebudeš vy nebudete
on/ona/ono nebude oni/ony nebudú

Czas przyszły niedokonany

Czas przyszły niekokonany tworzy się bardzo prosto:

Czas przyszły czasownika byť + bezokolicznik nebyť + bezokolicznik
budem písať nebudem písať
budem robiť nebudem robiť
budem sa kúpať nebudem sa kúpať
budem jesť nebudem jesť

UWAGA! Czasownik ísť (ja idem, ty ideš…) jest niedokonany. Czas przyszły od czasownika ísť jest jednak ja pôjdem, ty pôjdeš, my pôjdeme itd.; jego negacja: nejsť (ja nejdem, ty nejdeš…) - czas przyszły: ja nepôjdem, ty nepôjdeš itd.

Czas przyszły dokonany

Czasowniki dokonane same z siebie wskazuja już na czas przyszły. Nie funkcjonują w formie czasu teraźniejszego.

  • ja robím (niedokonane)
  • ja urobím (dokonany) – czas przyszły (chociaż nie stosujemy budem, budeš...)
czasownik niedokonany (bezokolicznik) Czas teraźniejszy Czas przyszły
jesť ja jem ja budem jesť
piť ja pijem ja budem piť
čítať ja čítam ja budem čítať
platiť ja platím ja budem platiť
czasownik dokonany (bezokolicznik) Czas teraźniejszy Czas przyszły
dojesť - ja dojem
dopiť - ja dopijem
prečítať - ja prečítam
zaplatiť - ja zaplatím

Tryb rozkazujący

Tryb rozkazujący tworzy się od trzeciej osoby liczby mnogiej.

bezokolicznik Czas teraźniejszy „Tykanie” (ty) „Wykanie” (vy) 1. osoba l.m. (my)
čítať oni/ony čítajú (ty) čítaj! (vy) čítajte! (my) čítajme!
hovoriť oni/ony hovoria (ty) hovor! (vy) hovorte! (my) hovorme!
hrať oni hrajú (ty) hraj! (vy) hrajte! (my) hrajme!
uspávať oni uspávajú uspávaj! uspávajte! uspávajme!
stavať oni stavajú stavaj! stavajte! stavajme!
skákať oni skáču skáč! skáčte! skáčme!
skladať oni skladajú skladaj! skladajte! skladajme!

Tryb rozkazujacy czasownika byť:

ty buď!
= ty bądź
my buďme!
= my bądźmy
vy buďte!
= wy bądźcie

Na przykład:

bezokolicznik „Tykanie” (ty) „Wykanie” (vy) 1. osoba l.m. (my)
otvoriť ústa otvor ústa! otvorte ústa! otvorme ústa!
zhlboka dýchať zhlboka dýchaj! zhlboka dýchajte! zhlboka dýchajme!
piť čaj pi čaj! pite čaj! pime čaj!
jesť vitamíny jedz vitamíny! jedzte vitamíny! jedzme vitamíny!
užívať lieky užívaj lieky! užívajte lieky! užívajme lieky!
prísť na kontrolu príď na kontrolu! príďte na kontrolu! príďme na kontrolu!

Tryb przypuszczający

Z pomocą trybu przypuszczającego wyrażamy czynności lub stany, które mogłyby się są możliwe do wykonania po spełnieniu pewnych warunków, lub nie mogą się dokonać z powodu niesprzyjających okoliczności. Tryb przypuszczający tworzy się przez dodanie o czasu przeszłego cząstki by.

Czas teraźniejszy Czas przeszły Tryb przypuszczający
Píšem list.
(Piszę list.)
 Písal som list.
(Pisałem list.)
 Písal by som list.
(Pisałbym list.)
Mám čas.
(Mam czas.)
 Mal som čas.
(Miałem czas.)
 Mal by som čas.
(Miałbym czas.)

W zdaniach złożonych wykorzystujących tryb przypuszczając najczęściej stosuje się spójnik keby:

Písal by som list, keby som mal čas.
= Pisałbym list, gdybym miał czas.
Keby som chcel, išiel by som do kina.
= Gdybym chciał, poszedłbym do kina.

Uwaga:

  • Písal by som list, keby by som mal čas.
  • Keby by som chcel, išiel by som do kina.

Za spójnikiem keby należy zastosować czas przeszły.

Imiesłów przymiotnikowy czynny

  • Chlapec píše vetu.
  • (práve teraz) píšuci chlapec
    (właśnie teraz) piszący chłopiec

Imieslów przymiotnikowy czynny tworzy się od 3. osoby l.m. - oni/ony píšu – dodajemy przyrostek -ci/ca/cepíšuci. i odmieniamy jak przymiotnik zgodnie z wzorem cudzí..

bezokolicznik Czas teraźniejszy Imiesłów przymiotnikowy czynny
čítať oni čítajú čítajúci žiak → žiak, ktorý práve číta
czytający uczeń
tancovať oni tancujú tancujúce deti → deti, ktoré práve tancujú
tańczące dzieci
robiť oni robia robiaci muž → muž, ktorý práve robí
pracujący mąż
nevidieť oni nevidia nevidiaci človek → človek, ktorý nevidí, je slepý
niewidzący człowiek
Liczba pojedyncza liczba mnoga
ON ten spievajúci muž ONI tí spievajúci muži
ONA tá spievajúca žena ONY tie spievajúce ženy, tie spievajúce deti
ONO to spievajúce dieťa

Imiesłów przymiotnikowy bierny

  • Chlapec píše vetu.
  • (práve teraz) písaná veta
    (właśnie) pisane zdanie

Imiesłów przymiotnikowy bierny tworzymy poprzez odjęcie od bezokolicznika np. písať zakończenia –ť i dodanie przyrostka -ný lub -ený, -tý) --> písaný

písať → písaný písaná veta
čítať → čítaný čítaná kniha
volať → volaný volané číslo
robiť → robený robená práca
kúpiť → kúpený kúpené mlieko
kresliť → kreslený kreslený obrázok
ukryť → ukrytý ukryté deti
umyť → umytý umyté jablko
zaľúbiť sa → zaľúbený zaľúbený Tomáš

Wszystkie imiesłowy przymiotnikowe bierne odmieniają się jak przymiotniki zgodnie z wzorem pekný.

Liczba pojedyncza liczba mnoga
ON ten zaľúbený muž ONI tí zaľúbení muži
ONA tá čítaná kniha ONY tie čítané knihy, tie volané čísla
ONO to volané číslo

Czasowniki przechodnie i nieprzechodnie

Czasowniki czynnościowe dzielą się na:

  1. Przechodnie (tranzitívne) – to czasowniki, które występują w postaci dopełnienia bliższego (dopełnienie w bierniku bez przyimka).
    • Žiak píše úlohu.
    • Eva číta knihu.
    • Nemám čas.
    • Vidím moju sestru.
    • Poznáš ju?
  2. Nieprzechodnie (netranzitívne) – to czasowniki, które nie występują w postaci dopełnienia bliższego, ale przyjmują postać dopełnienia w bierniku z przyimkiem oraz innych przypadkach.
    • Rozprávame sa o prázdninách.
    • Žiak sa pripravuje na vyučovanie.

Aspekt czasownika - czasowniki dokonane i niedokonane

Większość słowackich czasowników może przyjmować postać dokonaną ( zakończoną) i niedokonaną (trwającą, ale jeszcze nieukończoną). Np.

umyť sa (dokonane) umývať sa (niedokonane)
učesať sa (dokonane) česať sa (niedokonane)
obliecť sa (dokonane) obliekať sa (niedokonane)

Czasowniki niedokonane – wyrażają czynność, która się odbywa lub odbyła, ale nie wiadomo, czy się już zakończyła.

Jano čítal knihu. nie wiemy, czy już zakończył czytanie, czy jeszcze będzie czytał
Jano jedol halušky. nie wiemy, czy zakończył już jedzenie czy jeszcze będzie jeszcze jadł.
Jano písal list. nie wiemy, czy list już jest gotowy, czy jeszcze będzie go kończył.

Czasowniki dokonane – wyrażają czynność, która już się zakończyła. Większość z nich tworzymy za pomocą przedrostków.

Jano prečítal knihu. przeczytał książkę, zakończył czytanie
Jano dojedol halušky. zjadł, zakończył jedzenie
Jano napísal list. Napisał - list jest już ukończony.
  • čítať → dočítať
  • jesť → dojesť
  • písať → dopísať, napísať
  • …

Przykłady:

niedokonane dokonane
obliekať sa obliecť sa
vyzliekať sa vyzliecť sa
obúvať sa obuť sa
vyzúvať sa vyzuť sa
písať napísať
pýtať sa opýtať sa
jesť dojesť
raňajkovať doraňajkovať
učiť sa naučiť sa
robiť urobiť
hľadať nájsť
brať vziať
zarábať zarobiť
platiť zaplatiť
čítať prečítať
kupovať kúpiť
predávať predať
dávať dať
študovať vyštudovať
klásť položiť
vstávať vstať
upratovať upratať
uspávať uspať

Uwaga: Nie trzeba uczyć się wszystkich form dokonanych i niedokonanych. Trzeba wybrać tylko te, które są potrzebne . Pozostałe słownictwo łatwo można odnaleźć w słowniku.

Różnica między ísť i chodiť (iść i chodzić)

  • ísť - jednokrotnie
  • chodiť - wielokrotnie, regularnie, często
Kde je Jano? Išiel do školy. teraz, jednokrotnie
Na akú školu chodí Jano? Chodí na strednú školu. do jakiej szkoły idziesz, do jakiej szkoły chodzisz
  • Chodíte často na Slovensko? Nie, teraz ideme prvýkrát.
  • Ako často chodíš do zahraničia?
  • Chodíš stále na tú istú školu?
  • Kam ideš? Idem do kina. Chceš ísť so mnou?
  • Chodíte radi na koncerty?

Czas przyszły dla każdego z tych czasowników czasowników tworzymy odrębnie:

Ja idem zajtra do školy.
= Idę jutro do szkoły.
Ja pôjdem zajtra do školy.
= Pójdę jutro do szkoły.
Ja chodím na strednú školu.
= Chodzę do średniej szkoły.
Ja budem chodiť na strednú školu.
= Będę chodzić do średniej szkoły.

Ciekawostka:

Chceš ísť so mnou?
= Chcesz iść ze mną?
Chceš so mnou chodiť?
= Chcesz ze mną chodzić?

Należy więc zwrócić uwagę na różnicę w znaczeniu obu słów.

wróć do początku