Składnia zdania pojedynczego i złożonego
Zdania złożone zbudowane są prostego połączenia dwóch lub więcej zdań składowych.
Jeżeli zdania składowe są wobec siebie równorzędne, nazywamy je współrzędnymi. Jeżeli zdania nie są równorzędne – jedno pełni funkcję nadrzędną , a inne jest wobec niego podrzędne, mówimy o zdaniu złożonym podrzędnie.
Zdanie złożone współrzędnie
Zdanie złożone składa z dwóch lub więcej zdań składowych połączonych w całość.
zdanie główne + zdanie główne (zdanie główne (+ zdanie główne + zdanie główne...))
Rodzaje zdań złożonych współrzędnie
-
łączne:
Žiak sedí a píše úlohu. -
rozłączne:
Buď sa hrajte s kočíkom, alebo kreslite obrázky. -
przeciwstawne:
Chceli sme ísť na výlet, ale pršalo. -
wynikowe:
Deti poslúchali, ba aj hračky si upratali.
Zdania złożone podrzędnie
Zdanie złożone podrzędnie składa się z dwóch lub więcej zdań, które pozostają ze sobą w stosunku podrzędności – jedno ze zdań składowych (podrzędne) określa drugie (nadrzędne)
zdanie główne + Zdanie nadrzędne (główne)
Zdanie podrzędne zawsze rozwija jakąś część zdania nadrzędnego.
W tych zdaniach ważne są poszczególne części zdania pojedynczego. Podkreślona jest w nich przydawka (pytanie: aký?).
Utworzyliśmy zdanie złożone podrzędnie – przydawka została zastąpiona do zdaniem podrzędnym przydawkowym.
Zdaniem nadrzędnym pytamy o zdanie podrzędne – zdaniem podrzędnym odpowiadamy.
W ten sam sposób dopełnienie można zastąpić zdaniem podrzędnym dopełnieniowym, podmiot zamienić w zdanie podrzędne podmiotowe, okolicznik przyczyny zastąpić zdaniem podrzędnym okolicznikowym przyczyny itd.
zdanie pojedyncze | zdanie podrzędnie złożone |
---|---|
dopełnienie (o čom?) |
zdanie podrzędne dopełnieniowe (o čom?) |
Okolicznik przyczyny (prečo?) |
Zdanie podrzędne okolicznikowe przyczyny (prečo?) |
Zdanie złożone podrzędne dopełnieniowe
Povedz, čo …Myslím si, že …Vieš, že …
Teraz nauczymy się tworzyć zdania złożone podrzędnie ze zdaniem podrzędnym dopełnieniowym Pytamy o nie: : o čom?, čo? na čo? itd., np.
Čo robíš dnes večer.
Co robisz dziś wieczorem.
Že Jano nepríde.
Że Jano nie przyjdzie.
Že Bratislava je hlavné mesto Slovenska.
Że Bratysława jest stolicą Słowacji.
Že sa zasa uvidíme.
Że się spotkamy.
W tego typu zdaniach najczęściej stosuje się spójnik „że”.
Teším sa, že prídeš. Povedal, že chodí na strednú školu. Viem, že nič neviem. Viete, že Peter teraz pracuje v Bratislave?
Szyk wyrazów
Podstawowy szyk wyrazów się nie zmienia (ale, np. sa, si mogą zmienić pozycje z zdaniu).
Jano nie je doma. Povedal, že Jano nie je doma. Zuzka bola cez prázdniny na esperantskom kongrese. Vieš, že Zuzka bola cez prázdniny na esperantskom kongrese? Stretneme sa zajtra. Dohodli sme sa, že sa stretneme zajtra.
Zdanie podrzędne okolicznikowe przyczyny
Utworzyliśmy zdanie złożone podrzędnie okolicznikowe sposobu. W tego typu zdaniach najczęściej używa się spójnika lebo (ponieważ).
Miško je chorý, lebo nebol teplo oblečený.
Miszka jest chory, ponieważ nie był ciepło ubrany.
Teraz leží v posteli, lebo má horúčku.
Teraz leży w łóżku, ponieważ ma gorączkę.
Má horúčku, lebo prechladol.
Ma gorączkę, ponieważ się przeziębił.
Ja som neprechladla, lebo som sa teplo obliekla.
Ja się nie przeziębiłam, ponieważ się ciepło
Tom nemôže pracovať, lebo ho bolí chrbát.
Tom nie może pracować, ponieważ boli go kręgosłup.
Szyk wyrazów
Podstawowy szyk wyrazów się nie zmienia (ale, np. sa, si mogą zmienić pozycje z zdaniu).
Musím ísť domov. Je neskoro. Musím ísť domov, lebo je neskoro. Dnes nejdem do školy. Som chorý. Dnes nejdem do školy, lebo som chorý. Nejdem von. Učím sa. Nejdem von, lebo sa učím.
Zdanie podrzędne okolicznikowe czasu
Kedy sme sa išli kúpať? Keď bolo teplo.
Kiedy się kąpaliśmy? Kiedy było ciepło.
Kedy sa deti išli sánkovať? Keď napadol sneh.
Kiedy dzieci chodziły na sanki? Kiedy spadł śnieg.
Kedy mi otec kúpil nový bicykel? Keď som mal desať rokov.
Kiedy ojciec kupił mi nowy rower? Kiedy miałem dziesięć lat.
Utworzyliśmy zdanie złożone podrzędnie ze zdaniem podrzędnym okolicznikowym czasu. Pytamy o nie kedy? ako často? ako dlho? W tego typu zdaniach najczęściej stosujemy spójnik keď.
Szyk wyrazów
Tradycyjny szyk wyrazów
spójnik "keď" +
orzeczenie +
podmiot +
inne części zdania
Kolejność zdań w zdaniu złożonym możemy, oczywiście, zamienić.
Zdanie złożone podrzędnie przydawkowe
Teraz nauczymy się tworzyć zdanie złożone podrzędnie z podrzędnym przydawkowym. Pytamy o nie: aký? ktorý? W tego typu zdaniach w funkcji spójników najczęściej stosowane są zaimki: ktorý, ktorá, v ktorom...
zdanie pojedyncze | zdanie podrzędnie złożone |
---|---|
|
|
|
|
|
Tego typu zdania często stosowane są podczas wyjaśniania, w definicjach, opisach itd.
Slovensko je krajina, ktorá sa nachádza v strednej Európe. Aká krajina? Krajina, ktorá sa nachádza v strednej Európe.
Redaktor je človek, ktorý píše články na Wikipédii. Aký človek? Človek, ktorý píše články na Wikipédii.
Szyk wyrazów
Podstawowy szyk wyrazów się nie zmienia (ale, np. sa, si mogą zmienić pozycje z zdaniu).
-
Wikipédia je encyklopédia. Je zadarmo.
Wikipédia je encyklopédia, ktorá je zadarmo. -
To je program. Slúži na písanie textu.
To je program, ktorý slúži na písanie textu. -
Slovensko je štát. Nachádza sa v Európe.
Slovensko je štát, ktorý sa nachádza v Európe.